Help, we worden steeds ouder! 4 scenario's voor de toekomst

Gezond oud worden, dat willen we allemaal wel, toch? En het lukt ons ook steeds beter. We leven immers niet meer in de Middeleeuwen. Dankzij onze hoge welvaart en goede medische zorg kunnen we de levensjaren al aardig oprekken. Hier zit wel een keerzijde aan: de groep ouderen die zorg nodig heeft, wordt steeds groter en leunt steeds zwaarder op de maatschappij. Waarom dit een probleem is en tot welke keuze dit ons – als individu én samenleving – dwingt, lees je hieronder.

In 2050 is één op de drie Nederlanders 65 jaar of ouder. Nu is dat nog één op vijf. Onze gemiddelde leeftijd gaat dus rap omhoog. Dit noemen we vergrijzing.

Vergrijzing is trouwens niet alleen een Nederlands fenomeen. In andere Europese landen zien we hetzelfde gebeuren. Duitsland, Italië en Spanje vergrijzen zelfs sneller dan ons land. Buiten Europa spant Japan de kroon. Daar zijn in 2050 bijna net zoveel 65-plussers als 15 tot 65-jarigen.

Bron: CBS

Hoe vergrijzing ontstaat
Dat er steeds meer ouderen zijn, komt door drie dingen:

1. We leven steeds langer
Het zal geen raadsel zijn waarom we gemiddeld genomen langer leven. Onze leefomstandigheden en de gezondheidszorg zijn ontzettend verbeterd als je deze vergelijkt met de situatie van, pak 'm beet, honderd jaar geleden. En de ontwikkelingen staan niet stil. Elk jaar ontdekken we weer nieuwe behandelmethoden en medicijnen om langer vitaal te blijven en ziekten te genezen of te onderdrukken. Kanker, bijvoorbeeld, wordt steeds meer een chronische ziekte, terwijl jaren geleden men snel overleed. Meer en meer 65-plussers kunnen dus langer genieten van hun oude dag.

Bron: CBS

2. De babyboom-generatie
Een andere reden waardoor het aandeel 65-plussers in onze samenleving toeneemt, is de ouder wordende babyboom-generatie. De 'babyboom' staat voor de grote geboortegolf na de Tweede Wereldoorlog. Gezinnen van meer dan vier kinderen waren in de jaren '50 en '60 geen uitzondering. En de kinderen van toen bereiken nu allemaal de pensioenleeftijd.

Bron: CBS

3. Minder baby's
In de jaren '70 nam het aantal geboortes in Nederland sterk af. Dit kwam onder meer door de opkomst van anticonceptiemiddelen, zoals de pil. Wetenschappers die de samenstelling van de bevolking bestudeerden, zagen toen iets unieks gebeuren: voor het eerst waren er meer 65-plussers dan kinderen tot 5 jaar. Ook dit was natuurlijk een voorbode van de naderende vergrijzing.

Bron: CBS

Meer ouderen, nou en?
De toenemende vergrijzing stelt ons – als individu én samenleving – voor een aantal dilemma's. Zo krijgen we de komende jaren te maken met een onstuitbare, groeiende vraag naar langdurige en blijvende zorg onder ouderen die iets mankeren. Want we leven dan wel steeds iets langer, maar we leven ook steeds iets langer mét kwaaltjes of (ernstige) chronische ziekten. En daarbovenop komt dus nog het babyboom-effect, dat het aantal kwetsbare mensen dat zorg nodig heeft, versneld doet stijgen.

Tijd voor een keuze
Lukt het Nederland om goede ouderenzorg te bieden als deze leunt op de schouders van een steeds kleinere groep werkenden? Kunnen en willen we de zorg voor onze ouderen dan nog wel overlaten aan de overheid, zoals nu vrij gebruikelijk is? Met instanties die – uit naam van de overheid – alle zorg uit handen nemen en steeds hogere belastingen en premies vragen om dit met z'n allen te kunnen betalen.

Nederland staat nu ferm op de eerste plaats op de ranglijst van Europese landen met de grootste overheidsuitgaven aan zorg voor ouderen. In andere landen is het gebruikelijker om deze zorg vrijwillig te verzekeren of deels aan familie over te laten. Verplichte overheidsbelastingen en -premies voor ouderenzorg zijn in die landen dan ook relatief lager.

Bron: OECD

Toekomstscenario's
Wat het beste is voor Nederland, daarover zijn de meningen ongetwijfeld sterk verdeeld. En dat is precies waarom wij vanaf vandaag een publiek debat starten over de toekomst van de zorg voor onze ouderen, waarin iedereen kan meepraten en elke mening welkom is.

Om het debat op gang te brengen, zetten wij hieronder een aantal scenario’s voor Nederland op een rij. Hierbij hebben we ons laten inspireren door hoe in andere Europese landen voor ouderen wordt gezorgd. Lees dus verder en stel jezelf de vraag: welk scenario voor de toekomst van de ouderenzorg spreekt mij het meeste aan?

Scenario 1 – Zorg georganiseerd door de overheid

Voordelen:

• Wat betreft de zorg verandert er niets. Iedereen – jij en al je familieleden – is verzekerd van professionele ouderenzorg.
• Je hebt niet of nauwelijks omkijken naar zorgbehoevende familieleden, waardoor je je eigen leven kunt indelen zoals jij wilt (denk aan: fulltime werken, persoonlijke ontplooiing).

Nadelen:

• Je betaalt steeds meer verplichte belastingen en premies, zodat de overheid hiermee de stijgende zorgkosten kan betalen. En van dit geld blijft steeds minder over voor andere overheidstaken, zoals onderwijs en veiligheid. Deze andere belangrijke terreinen komen dan sterk onder druk te staan.
• Door de forse toename van het aantal ouderen wordt de zorg per oudere mogelijk wat minder.

Scenario 2 – Gedeeltelijke of volledige zorg door familie

Voordelen:

• Jij weet als geen ander welke zorg je oudere vader of tante nodig heeft. De zorg wordt persoonlijker en meer op maat.
• Je krijgt voor een deel geld of compensatie van de overheid, zodat je minder hoeft te werken en meer mantelzorg kunt verlenen.
• Je betaalt minder verplichte belastingen en premies en er blijft genoeg geld over voor andere overheidstaken.

Nadelen:

• Je wordt min of meer gedwongen om voor een familielid te zorgen, wat (opeens) veel van je vraagt.
• De zorg die jij verleent, is mogelijk van mindere kwaliteit dan die van een professionele zorgverlener.
• Als je onvoldoende tijd of geld hebt, moet je mogelijk op zoek naar (onwenselijke) alternatieven voor ouderenzorg, zoals je in Italië ziet.

Scenario 3 – Zelf meer sparen of verzekeren voor zorg

Voordelen:

• Je betaalt alleen voor spaar- en verzekeringsproducten die jij kiest.
• Je betaalt minder mee aan de zorg van andere kwetsbare ouderen, via verplichte belastingen en premies.

Nadelen:

• Als je niet genoeg geld hebt om particulier te sparen of verzekeren, val je terug op minder uitgebreide zorg via de overheid.
• In die situatie is de kans groter dat je gezondheidssituatie verslechtert en dat je vereenzaamt.
• Je moet mogelijk op zoek naar goedkopere (onwenselijke) alternatieven voor de zorg. Kijk bijvoorbeeld welke vormen dit aanneemt in Duitsland.

Scenario 4 – Langer doorwerken en geboortes stimuleren

Voordelen:

• De verplichte belastingen en premies hoeven minder of niet te stijgen, omdat deze worden betaald door een grotere groep mensen.

Nadelen:

• Als je vanwege de aard van je werk of gezondheidsproblemen vroeger moet stoppen met werken, val je sterk terug in inkomen.
• Een toename van geboortes heeft pas effect over tientallen jaren.